Doing Business զեկույցի ազդեցության ներքո

զարգացող երկրներում կատարվող

բարեփոխումների մի մասը ձևական է։

Հայաստանի օրենսդրության դրական և ձևական բարեփոխումները

Վերջին տարիներին տարբեր կազմակերպություններ հաճախ են զեկույցներ և վարկանիշներ հրապարակում, որոնք աշխարհի երկրները դասում են ըստ որոշակի չափանիշների (կոռուպցիայի մակարդակ, ներդրումային գրավչություն, կրթություն, կենսամակարդակ և այլն): Փորձը ցույց է տալիս, որ այսպիսի հրապարակումները դրականորեն կարող են ազդել կառավարությունների քաղաքականության վրա՝ նրանց դրդելով բարեփոխումների:

Հայաստանի Կառավարության այս տարվա գործունեության գերակա միջոցառումների ծրագրում նախատեսված են միջոցառումներ, որոնք ուղղված են Հայաստանի դիրքի բարելավմանը Համաշխարհային բանկի և Միջազգային ֆինանսական կորպորացիայի կողմից պատրաստվող ամենամյա Doing Business վարկանշային դասակարգման սանդղակում: Հաճախ, սակայն, բարեփոխումների մի մասը ձևական է լինում և միակ նպատակը լինում է վարկանշային սանդղակում երկրի դիրքի բարելավումը: Հայաստանն այդ առումով բացառություն չէ:

Doing Business զեկույցի գնահատման հիմնական չափանիշները հիմնված են ընթացակարգերի գնահատման վրա (ընկերությունների հիմնադրում, հարկային և մաքսային գործընթացներ, շինարարական թույլտվությունների տրամադրում): Հետևաբար' զեկույցի ազդեցության ներքո զարգացող երկրներում կատարվող բարեփոխումների մեծ մասը վերաբերում է ընթացակարգերի բարեփոխմանը:

Զեկույցի ընթացակարգային ուղղվածությունը հաճախ քննադատության առարկա է դառնում մասնագիտական շրջանակներում, քանի որ ընթացակարգերի բարեփոխումների վրա հիմնված սանդղակը չի արտացոլում երկրում ներդրումային միջավայրի իրական պատկերը: Հարկային հաշվետվությունների պատրաստման և ներկայացման վրա ծախսվող ժամանակի նվազման հաշվին երկիրը կարող է բարելավել դիրքերը Doing Business վարկանշային սանդղակում, սակայն գործնականում կարող են շարունակել գործել տարբեր խոչընդոտներ հարկային արտոնությունների և օտարերկրյա ներդրողների համար սահմանված երաշխիքների կիրառման համար, իսկ հարկային ստուգումների արդյունքներում կազմվող ակտերն ավելի հիմնավորված չեն դառնա:

Նմանատիպ քննադատությունները պայմանավորված են նրանով, որ Doing Business զեկույցից բավական մեծ սպասելիքներ կային: Դրանք մի կողմ դնելու դեպքում ակնհայտ է, որ զեկույցի բարեփոխումները խթանող ազդեցությունը դրական է զարգացող երկրներում: Մասնավոր հատվածի կողմից ներդրումային միջավայրի իրավական բարեփոխումների նկատմամբ թույլ պահանջարկի դեպքում կարևոր է ցանկացած այլ գործոնի առկայությունը, որը պետական մարմիններին դրդում է բարեփոխումների, թեկուզ միայն ընթացակարգային: Ամեն դեպքում, այդպիսի բարեփոխումները դրական ազդեցություն են թողնում ներդրումային միջավայրի վրա:

Մասնավորապես՝ ներկայում Հայաստանում զգալիորեն պարզեցվել է ընկերությունների հիմնադրման գործընթացը: Ընդ որում՝ այս ոլորտում կատարված վերջին փոփոխությունները բավական հետաքրքրություն են առաջացրել, և հնարավոր է, որ այս տարի հրապարակվող Doing Business զեկույցում հիշատակվի դրանց մասին: Մյուս կողմից՝ հանդիպում են նաև օրինակներ, երբ զեկույցում որպես օրինակելի ներկայացվող բարեփոխումները հետագայում ճանաչվում են անհաջող բարեփոխման փորձեր (օրինակ՝ ընկերությունների հիմնադրման 2008թ. բարեփոխումը Բուլղարիայում):

Ցավոք, Doing Business զեկույցի ազդեցության ներքո զարգացող երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում կատարվող բարեփոխումների մի մասը ձևական է և որպես միակ նպատակ հետապնդում է վարկանշային սանդղակում երկրի դիրքի բարելավումը և ֆինանսական միջոցների ներգրավումը՝ առանց իրական և կայուն փոփոխությունների:

Ձևական բարեփոխման օրինակ

Ձևական բարեփոխման հետաքրքիր օրինակ է ներդրողների պաշտպանության նպատակով «Բաժնետիրական ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքում 2011թ. կատարված փոփոխությունները, որոնց նպատակն է բարելավել մինորիտար բաժնետերերի իրավունքների և շահերի պաշտպանությունը շահագրգռվածությամբ գործարքների շրջանակներում:

Մինչ օրս «Բաժնետիրական ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքի համապատասխան հոդվածները գործնականում գրեթե չեն կիրառվել: Ընդ որում՝ կատարված փոփոխությունների ձևակերպումները պարզապես հիշեցնում են զեկույցի ներդրողների պաշտպանությանը վերաբերող հարցերի պատասխանները: Հատկանշական է, որ համապատասխան փոփոխություններ չեն կատարվել «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքի շահագրգռվածությամբ գործարքներին վերաբերող հոդվածներում:

Վերոնշյալը վկայում է այն մասին, որ բաժնետիրական ընկերությունների մասին օրենսդրության փոփոխությունների միակ խթանիչ ուժը Doing Business վարկանշային դասակարգման սանդղակում Հայաստանի դիրքը բարելավելն է, և պարզ չէ, թե գործնականում որքանով է իրատեսական այդ կերպ փոփոխված իրավական նորմերի կիրառումը: Միաժամանակ, օրենքում և դրա կիրառման հետ կապված այլ իրավական ակտերում առկա մնացած թերությունները, որոնք խոչընդոտներ են առաջացնում ձեռնարկատիրական գործունեության համար և բիզնես միջավայրը դարձնում անկանխատեսելի (ի տարբերություն շահագրգռվածությամբ գործարքների մասին դրույթների, որոնք իրոք կիրառվում են գործնականում), շարունակում են մնալ անփոփոխ:

Սուրեն Գոմցյան, իրավաբան,

«Կոնցեռն Դիալոգ» փաստաբանական ընկերություն